Osmanlı’nın Son Dönemi ve Çöküş (1908–1918)

Osmanlı İmparatorluğu, 600 yılı aşkın süredir dünya siyasetinde etkin bir güç olarak yer almıştı. Ancak 19. yüzyılın sonlarına doğru hem iç sorunlar hem de dış baskılar imparatorluğun zayıflamasına neden oldu. 1908–1918 dönemi, Osmanlı tarihinin en çalkantılı ve kritik dönemlerinden biri olarak kabul edilir. Bu dönemde yaşanan gelişmeler, Cumhuriyet’in doğmasına giden süreci de hazırlamıştır.

II. Meşrutiyet’in İlanı (1908)

1908 yılında II. Meşrutiyet, Jön Türkler’in etkisiyle ilan edildi. Meşrutiyetin amacı, merkezi otoriteyi güçlendirmek ve halkın yönetime katılımını artırmaktı.

Siyasi ve Toplumsal Etkiler

• Meclis-i Mebusan yeniden açıldı.
• Anayasal haklar genişletildi ve siyasi partiler kuruldu.
• Farklı etnik gruplar ve azınlıklar için yeni haklar tanındı.

Jön Türkler ve İttihat ve Terakki Partisi

Jön Türkler, reformist ve modernleşmeci bir anlayışa sahipti. İttihat ve Terakki Partisi, hem merkezi hükümetin kontrolünü güçlendirdi hem de Osmanlı’nın modernleşme çabalarını yönlendirdi.

Balkan Savaşları (1912–1913)

Balkanlar’daki etnik ve ulusal sorunlar, Osmanlı’yı zayıflatmaya devam etti. 1912–1913 yıllarında yaşanan Balkan Savaşları, Osmanlı’nın Avrupa’daki son toprak kayıplarına yol açtı.

Savaşın Nedenleri

• Balkan uluslarının bağımsızlık talepleri.
• Osmanlı’nın zayıflayan merkezi otoritesi.
• Avrupa devletlerinin müdahaleleri.

Savaşın Sonuçları

• Arnavutluk, Yunanistan, Bulgaristan ve Sırbistan’ın bağımsızlıkları pekişti.
• Osmanlı Avrupa topraklarının büyük kısmını kaybetti.
• İstanbul ve Anadolu’da merkezi otorite güç kaybetti.

I. Dünya Savaşı (1914–1918)

Osmanlı, 1914’te Almanya ve Avusturya-Macaristan ile ittifak yaparak I. Dünya Savaşına katıldı. Bu savaş, Osmanlı’nın sonunu hazırlayan kritik bir dönemeç oldu.

Savaşın Başlıca Cepheleri

1. Çanakkale Cephesi:
   • İtilaf Devletleri’nin İstanbul’u ele geçirme girişimleri başarısız oldu.
   • Osmanlı ordusu, Mustafa Kemal’in liderliğinde büyük bir savunma gerçekleştirdi.
2. Kafkas Cephesi:
   • Rusya’ya karşı mücadele verildi.
   • Osmanlı, Doğu Anadolu’da stratejik kayıplar ve kazançlar yaşadı.
3. Filistin ve Mezopotamya Cepheleri:
   • İngilizler’e karşı uzun süren çatışmalar.
   • Osmanlı, hem lojistik hem de insan kaynağı açısından zorluklar yaşadı.

Savaşın Sosyal ve Ekonomik Etkileri

• Halk arasında ciddi yoksulluk ve kıtlık baş gösterdi.
• Nüfus kaybı, göçler ve toplumsal çalkantılar arttı.
• Savaş sırasında Anadolu’nun bazı bölgeleri İtilaf Devletleri tarafından işgal edildi.

Mondros Mütarekesi (30 Ekim 1918)

Savaşın sonunda Osmanlı, Mondros Mütarekesi ile teslim oldu. Bu antlaşma, Anadolu’nun işgali ve Osmanlı’nın fiilen sona ermesi anlamına geliyordu.

Mütarekenin Maddeleri

• İtilaf Devletleri’nin stratejik bölgelerde askeri kontrol hakkı.
• Limanların ve demiryollarının İtilaf güçlerine açılması.
• Osmanlı ordusunun terhis edilmesi ve silahsızlandırılması.

Sonuçları

• İstanbul ve çevresi işgal edildi.
• Anadolu’nun çeşitli bölgelerine yabancı askerler konuşlandırıldı.
• Türk halkı, bağımsızlık mücadelesi için hazırlık yapmaya başladı.

Osmanlı’nın Çöküşünün Nedenleri

1. İç Siyasi Sorunlar:
   • Merkezî otoritenin zayıflaması.
   • Etnik ve mezhepsel gruplar arasında çatışmalar.
2. Dış Baskılar:
   • Avrupa devletlerinin çıkar çatışmaları.
   • Balkan ve Dünya Savaşları’nda ağır kayıplar.
3. Ekonomik Zorluklar:
   • Tarım ve sanayide üretim düşüşü.
   • Ticaret yollarının kontrolünün kaybedilmesi.
4. Toplumsal Çalkantılar:
   • Göçler, yoksulluk ve kitlesel ölümler.
   • Savaş sırasında halkın moral ve motivasyon kaybı.

Sonuç

1908–1918 yılları, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş dönemi olarak tarihe geçmiştir. II. Meşrutiyet ile başlayan reform çabaları, Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı ile birlikte başarısızlıkla sonuçlandı. Mondros Mütarekesi, Osmanlı’nın fiilen sona erdiğini ilan ederken, Türk milletini bağımsızlık mücadelesine yönlendirdi. Bu çalkantılı dönem, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna giden yolu hazırlamıştır.