İtilaf Devletlerinin İşgalleri ve Sevr Antlaşması (1918–1920)

I. Dünya Savaşı’nın sona ermesi, Osmanlı Devleti’nin fiilen çözülmesine yol açtı. 1918–1920 yılları arasında İtilaf Devletleri, Anadolu’nun stratejik bölgelerini işgal ederek hem siyasi hem de ekonomik kontrol sağlamaya çalıştı. Bu dönemde Osmanlı’nın çöküşü, Sevr Antlaşması ile resmiyet kazandı. Ancak işgaller ve antlaşma, Türk milletinin bağımsızlık mücadelesini başlatacak kritik bir dönemeç oldu.

Bu makalede, İtilaf Devletleri’nin Anadolu işgalleri, Sevr Antlaşması’nın maddeleri, ulusal direniş ve uluslararası tepkiler detaylı olarak ele alınacaktır.

---

I. Dünya Savaşı Sonrası Durum

1918’de I. Dünya Savaşı sona erdiğinde Osmanlı Devleti ağır bir yenilgi almıştı. Mondros Mütarekesi, fiilen Osmanlı’nın teslimiyetini ilan ediyordu ve İtilaf Devletleri, bu antlaşmayı gerekçe göstererek Anadolu’ya yerleşmeye başladı.

Mondros Mütarekesi’nin Önemi

• Osmanlı ordusu terhis edildi.
• Limanlar ve demiryolları İtilaf Devletleri’nin denetimine açıldı.
• İşgal ve denetim, antlaşmanın en kritik maddeleriydi.

Bu durum, Osmanlı topraklarının büyük bölümünün İtilaf güçleri tarafından işgaline zemin hazırladı.

---

İtilaf Devletleri’nin İşgalleri

1918–1920 yılları arasında İtilaf Devletleri, Anadolu’nun çeşitli bölgelerine asker konuşlandırdı. Bu işgaller, hem İstanbul hükümetini hem de halkı büyük bir çaresizlikle karşı karşıya bıraktı.

İstanbul ve Marmara Bölgesi

• İngiliz ve Fransız birlikleri İstanbul’u kontrol altına aldı.
• Boğazlar ve stratejik limanlar İtilaf güçlerinin denetiminde kaldı.
• İstanbul hükümeti fiilen pasif konuma düştü.

İzmir ve Ege Bölgesi

• 15 Mayıs 1919’da Yunan ordusu İzmir’i işgal etti.
• Ege kıyılarında Yunan ilerleyişi, Türk halkında direniş ruhunu artırdı.
• İşgal, Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkışına ve Kurtuluş Savaşı’nın başlamasına zemin hazırladı.

Doğu ve Güney Anadolu

• İngilizler, güneyde petrol zengini bölgeleri denetim altına aldı.
• Ermeni ve Fransız güçleri, Doğu Anadolu’nun bazı bölgelerini işgal etti.
• Bu işgaller, yerel halk arasında göçler ve çatışmalara neden oldu.

---

Sevr Antlaşması’nın Hazırlığı

İtilaf Devletleri, Osmanlı’yı parçalamak ve Anadolu üzerinde kontrol sağlamak amacıyla Sevr Antlaşması’nı hazırladı. Bu antlaşma, Osmanlı’nın toprak bütünlüğünü sona erdiren bir belge niteliğindeydi.

Antlaşmanın Tarafları

• İtilaf Devletleri: İngiltere, Fransa, İtalya ve Yunanistan başta olmak üzere müttefikler.
• Osmanlı Devleti: Savaşta yenik taraf olarak temsil edildi.

Antlaşmanın Amacı

• Osmanlı topraklarını işgal etmek ve paylaşmak.
• Anadolu’daki stratejik bölgelerde İtilaf denetimi kurmak.
• Yeni devletler ve mandater bölgeler oluşturarak Osmanlı’yı fiilen sona erdirmek.

---

Sevr Antlaşması’nın Başlıca Maddeleri

1. Toprak Paylaşımı
   • Batı Anadolu’nun Yunanistan’a verilmesi.
   • Doğu Anadolu’da Ermenistan ve Fransız mandater bölgeleri.
   • Musul ve Kerkük’ün İngiliz mandası altında olması.
2. Boğazlar ve Limanlar
   • İstanbul ve Çanakkale Boğazları İtilaf Devletleri’nin kontrolünde.
   • Stratejik limanların denetimi İtilaf güçlerine bırakıldı.
3. Askerî Kısıtlamalar
   • Osmanlı ordusu küçültüldü.
   • Silahsızlandırılmış bölgeler oluşturuldu.
   • Deniz ve kara savunma kapasitesi ciddi şekilde sınırlandırıldı.
4. Siyasi Kısıtlamalar
   • Osmanlı hükümeti, bağımsız karar alma yetkisini büyük ölçüde kaybetti.
   • İtilaf Devletleri, siyasi kararların uygulanmasını denetledi.

---

Türk Ulusal Direnişi

Sevr Antlaşması ve işgaller, Türk milletinde büyük bir tepki doğurdu. Bu dönemde ulusal direniş hareketleri hız kazandı.

Mustafa Kemal Paşa’nın Rolü

• 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkarak direnişi başlattı.
• Erzurum ve Sivas Kongreleri ile ulusal bağımsızlık stratejisi belirlendi.
• Ankara’da TBMM’nin kuruluşuna giden süreç başlatıldı.

Yerel Direniş Hareketleri

• Kuva-yi Milliye birlikleri, işgalcilere karşı savaş verdi.
• Halk, işgal altındaki bölgelerde gizli ve açık direniş örgütleri kurdu.
• Bu direnişler, Kurtuluş Savaşı’nın temellerini oluşturdu.

---

Uluslararası Tepkiler

Sevr Antlaşması, sadece Türkler tarafından değil, uluslararası alanda da tartışmalı bir belge oldu.

• İngilizler ve Fransızlar arasında paylaşım anlaşmazlıkları ortaya çıktı.
• ABD, antlaşmayı resmi olarak onaylamadı.
• Bu durum, Sevr’in uygulanmasını fiilen imkânsız kıldı.

---

İşgallerin Sosyal ve Ekonomik Etkileri

İtilaf Devletleri’nin işgalleri, Anadolu’da derin sosyal ve ekonomik etkiler yarattı:

• Halk arasında kıtlık ve yoksulluk arttı.
• Göçler ve mülteci hareketleri yoğunlaştı.
• Eğitim ve sağlık hizmetleri aksadı.

Bu durum, hem halkın direniş ruhunu güçlendirdi hem de bağımsızlık mücadelesini zorunlu hâle getirdi.

---

Sonuç

1918–1920 yılları, Osmanlı Devleti’nin fiilen sona erdiği ve Türk milletinin bağımsızlık mücadelesinin başladığı kritik bir dönemdir. İtilaf Devletleri’nin işgalleri ve Sevr Antlaşması, Türk halkını örgütlenmeye ve direnişe zorlamıştır. Bu süreç, Kurtuluş Savaşı’nın ve nihayetinde Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun temelini oluşturmuştur.

Sevr Antlaşması, uygulanamayan bir belge olarak tarihe geçmiş, ancak Türk milletinin bağımsızlık ve özgürlük mücadelesi açısından dönüm noktası olmuştur. Bu dönem, hem Osmanlı’nın çöküşünü hem de modern Türkiye’nin doğuşunu anlamak için kritik öneme sahiptir.